Stosunki dyplomatyczne Rzeczypospolitej Polskiej i Stanów Zjednoczonych Ameryki sięgają XX wieku, kiedy to w maju 1919 roku oba państwa otworzyły swoje misje dyplomatyczne – w Waszyngtonie i Warszawie. Datę tą uznaje się za moment nawiązania oficjalnych relacji pomiędzy tymi dwoma podmiotami. Stany Zjednoczone od dawna są dla Polaków niezwykle ważnym sojusznikiem. Warto przy tym wspomnieć o tzw. „czternastu punktach”, które Prezydent Wilson ogłosił 8 stycznia 1918 roku. Przedostatni punkt dotyczył bowiem naszego państwa, w tym konieczności uzyskania przez nie niepodległości. Punkt 13 brzmiał: „Należy stworzyć niezawisłe państwo polskie, które winno obejmować terytoria zamieszkane przez ludność niezaprzeczalnie polską, któremu należy zapewnić swobodny i bezpieczny dostęp do morza i którego niezawisłość polityczną i gospodarczą oraz integralność terytorialną należy zagwarantować paktem międzynarodowym”. 22 stycznia 1919 roku sekretarz stanu Robert Lansing powiadomił premiera RP i sekretarza do spraw zagranicznych Ignacego Jana Paderewskiego, że Stany Zjednoczone uznają Tymczasowy Rząd Polski.USA było tym samym pierwszym mocarstwem, które zdecydowało się na taki krok.
Współpraca pomiędzy państwami była kontynuowana w kolejnych latach. Uległa ona dodatkowej intensyfikacji po 1989 roku, kiedy to w Polsce, po częściowo wolnych wyborach, nastąpiły dalsze przemiany demokratyczne oraz szersze otwarcie się na Zachód. USA rok później wyraziło swoje poparcie dla członkostwa Polski w Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO). Ich decyzja była motywowana czysto pragmatycznymi pobudkami. Uczestnictwo Warszawy w strukturach natowskich, nie tylko miało osłabić komunistyczne rządy na wschodzie Europy, ale także przysłużyć się przyszłym operacjom wojskowym NATO, prowadzonym na Bliskim Wschodzie – w tym między innymi w Iraku i Afganistanie.
Ważnym momentem w historii wzajemnych relacji było włączenie Polski do Programu Ruchu Bezwizowego. Należy przy tym podkreślić, że rozmowy w sprawie przyłączenia Polski do tzw. Visa Waiver Program(VWP) prowadziliśmy z Departamentem Stanu USA od 2005 roku. Od dnia 11 listopada 2019 roku, obywatele RP mogą podróżować do Stanów Zjednoczonych Ameryki bez obowiązku posiadania wiz. Niemniej jednak, pomimo wprowadzonych ułatwień, są oni w dalszym ciągu zobowiązani do zaaplikowania o prawo wjazdu za pośrednictwem Elektronicznego Systemu Autoryzacji Podróży – Electronic System for Travel Authorization(ESTA). Procedura kosztuje 14 USD i upoważnia do wielokrotnych podróży przez łączny okres dwóch lat. Nowe ustalenia dotyczą kategorii B1/B2, tj. biznes/turystyka, i zostały zatwierdzone na podstawie rocznego odsetka odmów wizowych, który w 2019 roku wyniósł dopuszczalne maksimum 3%. Poza wymogiem elektronicznej rejestracji w systemie ESTA, Polacy muszą pamiętać także o konieczności wylegitymowania się paszportem z wbudowanym chipem, służącym do dalszego odczytu komputerowego. Ten tzw. e-paszport jest ulepszonym, bezpiecznym dokumentem tożsamości, który skanuje się w taki sposób, aby można go było dopasować do tożsamość podróżującego. Dodatkowo, musi on być zgodny ze standardami określonymi przez Organizację Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego (ICAO). Dla osób, które podróżują do Stanów Zjednoczonych w celach innych niż podane powyżej, obowiązek wizowy wciąż pozostaje utrzymany. Schemat jest taki sam w przypadku Polaków planujących pobyt w USA na okres dłuższych niż 90 dni.
Procedura włączania pozostałych państw do programu VWP najczęściej nie odbiega od tej, jaka została narzucona Polsce. Rządy, które zawnioskowały o zniesienie wiz do USA, muszą spełnić szereg wymagań i dopiero po sprostaniu im, amerykańska administracja będzie mogła wziąć je pod uwagę w procedurze włączania do Programu Ruchu Bezwizowego. Należy jednak podkreślić, że samo spełnienie obiektywnych wymagań nie gwarantuje, że podmioty te otrzymają oznaczenie VWP. Do wspomnianych wytycznych zalicza się przede wszystkim: wzmocnione egzekwowanie prawa i udostępnianie danych związanych z bezpieczeństwem Stanów Zjednoczonych; wydawanie e-paszportów; nieprzekraczanie wskaźników odmów wizowych (kategorii B) poniżej trzech procent; terminowe zgłaszanie zarówno blankietów, jak i wydanych, zagubionych i skradzionych paszportów;utrzymywanie wysokich standardów antyterrorystycznych, egzekwowania prawa, kontroli granic i bezpieczeństwa dokumentów. Co wydaje się jednak istotne, już zatwierdzona ESTA nie gwarantuje wjazdu do Stanów Zjednoczonych.Celnicy oraz pozostali urzędnicy ochrony granic (CBP), pracujący w porcie wejścia, mają prawo do zezwolenia lub odmowy wjazdu do Stanów Zjednoczonych. Ten elektroniczny system pozwala podróżować ale jedynie do portu wjazdowego w USA – zwykle na lotnisko – i dopiero wtedy interesanci mogą poprosić o przyznanie im zgody na oficjalny pobyt.
Pomimo tego, że Polacy wciąż muszą liczyć się z możliwością odmowy wjazdu, to nie ulega wątpliwości, że sama procedura została w znacznej mierze ułatwiona, a przy tym stała się mniej kosztowna. Rozwój pandemii COVID-19 utrudnił co prawda pomiar realnego wzrostu zainteresowania podróżami do USA, niemniej jednak decyzja o zniesieniu wiz dla obywateli Polski już teraz przyczynia się do umacniania wzajemnych relacji pomiędzy natowskimi sojusznikami.
Autor: Natalia Potera
Bibliografia:
Travel.State.Gov, Visa Waiver Programhttps://travel.state.gov/content/travel/en/us-visas/tourism-visit/visa-waiver-program.html
Ambasada i Konsulat USA w Polsce, Włączenie Polski do Programu Ruchu Bezwizowego, Często zadawane pytaniahttps://pl.usembassy.gov/pl/vwp-fact-pl/
Serwis Rzeczypospolitej Polskiej, Polska w USAhttps://www.gov.pl/web/usa/relacje-dwustronne
Office of the Historian, Foreign Service Institute, United States Department of State, A Guide to the United States’ History of Recognition, Diplomatic, and Consular Relations, by Country, since 1776: Polandhttps://history.state.gov/countries/poland